Còn có tên gọi khác là cỏ xạ hương, mang ý nghĩa của sự dũng cảm.
Đặc điểm sinh học của bách lý hương
Bách lý hương hay Cỏ xạ hương là một loại hương thảo cỡ nhỏ, nổi tiếng, có thể lấy tinh dầu dùng trong liệu pháp hương thơm, dùng làm nước hoa, nước súc miệng, xà phòng. Một số loài có thể dùng làm thức ăn, là nguyên liệu gia vị quan trọng trong các món ăn phương Tây, thường được dùng chung với cây mê điệt, đặc biệt phù hợp dùng trong các món thịt nướng, hải sản; có thể dùng pha trà có tác dụng trợ tiêu hóa, chống chướng bụng.
Bách lý hương là một loại hương thảo điển hình của khu vực Địa Trung Hải, ưa mùa đông ấm áp và ẩm ướt, mùa hè mát mẻ; khả năng thích ứng mạnh, không yêu cầu nghiêm ngặt với nhiệt độ, chịu lạnh khá tốt, thông thường từ 10 – 25 độ C sinh trưởng bình thường. Cây ưa ánh sáng, cũng khá chịu bóng râm, chịu hạn khá tốt, không kén đất, ưa đất cát thoát nước tốt.
Xuất xứ của bách ly hương
Bách lý hương chủ yếu xuất xứ ở miền Nam châu Âu, khu vực Địa Trung Hải, Bắc Phi và vùng ôn đới châu Á.
Đặc điểm khoa học của bách lý hương
Bách lý hương là cây bụi nhỏ, sống nhiều năm thuộc họ hoa Môi, thân cao từ 20 – 40cm, toàn thân toát ra mùi thơm. Lá mọc đối xứng, nhỏ, tùy từng loại mà có hình dạng khác nhau, màu xanh xám, xanh non. Hoa hình chiếc ô, mọc ở đỉnh, tùy từng loại mà có màu trắng, hồng, thường nở từ tháng 5-7.
Bách lý hương chứa tới 0,1 – 0,6% tinh dầu với thành phần cơ bản là thimol – tới 30% và carvacrol. Người ta cũng phát hiện một số hợp chất có tính chất thuộc da, chất có vị đắng, các khoáng chất, gôm, các sắc tố hữu cơ, các axít hữu Cơ như: axít ursolic và axit oleic. Các terpen không đáng kể.
Ứng dụng của bách lý hương
Lá bách lý hương được dùng làm gia vị trong ẩm thực, trong công nghiệp sản xuất rượu mùi và đồ hộp. .
Tinh dầu có bách lý hương được dùng làm chất tạo mùi cho một số loại hóa mỹ phẩm, như trong xà phòng, sáp, kem, thuốc đánh răng, cũng như trong công nghiệp dược phẩm. Nó cũng là một loại thực vật cung cấp mật và phấn hoa cho ong khá tốt. Khi được trồng làm cây cảnh, nó hay được trồng trong các vườn hoa do nó có thời kỳ ra và nở hoa khá dài, mùi thơm dịu.
Trong y học
Từ thời tiền sử, một số dân tộc đã cho rằng có một loại cỏ diệu kỳ, có khả năng làm người ta khỏe mạnh, cải tử hoàn sinh đó chính là Cỏ xạ hương. Tinh dầu xạ hương, ban đầu được chiết ra từ bách lý hương (Cỏ xạ hương), cũng như nhiều chế phẩm khác từ các loài thực vật giàu chất này, được sử dụng như là thuốc tẩy giun, chất khử trùng và thuốc gây tê.
Thuốc từ nước sắc và thuốc bột tán nhỏ được sử dụng trong y học cổ truyền dưới dạng gạc để băng bó trong điều trị viêm rễ thần kinh hay viêm dây thần kinh tọa. Trong dạng thuốc sắc và cao với mật ong nó có tác dụng “thanh lọc phổi”, có khả năng làm long đờm, làm dịu bệnh, dùng trong điều trị ho và viêm phế quản. Nó cũng có khả năng kích thích tiêu hóa.
Khi dùng dễ ngâm trong nước tắm, nó có lợi cho điều trị các chứng bệnh thần kinh, tê thấp, viêm rễ thần kinh, các dạng phát ban ngoài da, các chứng bệnh liên quan tới khớp xương và cơ.
Khi dùng làm thuốc bôi ngoài da, người ta sử dụng hỗn hợp có chứa tinh dầu Cỏ xạ hương, Cỏ xạ hương cũng tỏ ra hiệu quả khi dùng chống nấm móng tay.
Tinh dầu xạ hương (Thymol), với tính chất khử trùng, là thành phần chính trong nước rửa miệng Listerine.
Điều chế nguyên liệu
Để dùng vào mục đích điều trị bệnh, người ta dùng các cành non có lá, được thu hoạch khi nở hoa rộ, loại bỏ các loại cỏ khác lẫn vào, đem phơi khô trong bóng râm với lớp dày 5 – 7cm trên giấy hay vải, thường xuyên đảo cho khô đều. Sau đó đem đập vụn và rây để loại bỏ các cành to đã hóa gỗ. Bảo quản tại nơi khô và thoáng khí không quá 2 năm.
Câu chuyện truyền thuyết của bách lý hương
Những người hiểu về truyền thuyết Hy Lạp hẳn còn nhớ hoàng hậu Helen xinh đẹp – người đã gây nên cuộc chiến thành Troy nổi tiếng, theo truyền thuyết bách lý hương được hóa thành từ nước mắt của Helen. Vì Helen vô cùng xinh đẹp nên không ít vương tôn công tử theo đuổi. Cha nuôi của Helen là quốc vương Sparta vì không muốn mọi người đánh nhau vì Helen nên đã gả nàng cho vị vua mới của Sparta là Menelaus.
Không được bao lâu, vị hoàng tử trẻ tuổi tuấn tú của thành Troy là Paris đã tới Sparta, chàng nhanh chóng chiếm được cảm tình của Helen, chàng tìm mọi cách biểu lộ tình yêu của mình với nàng, Helen cũng đem lòng yêu Paris, hai người quyết định trốn đi khỏi thành Troy, vì thế cuộc chiến thành Troy nổ ra kéo dài cả chục năm. Lúc thành Troy sắp bị tấn công, Paris sắp chết, nước mắt Helen rơi lã chã, từng giọt nước mắt của nàng rơi xuống đất và biến thành loài cỏ xinh đẹp gọi bách ly hợp hay bách lý hương.
Nhìn thấy nước mắt của nàng rơi trên gò má, bao chiến binh Troy cũng cảm động theo, họ thề chết quyết bảo vệ nàng tới phút cuối. Từ đó, bách lý hương được coi là biểu tượng của sự dũng cảm. Câu chuyện được truyền mãi về sau, trước khi các chiến sĩ lên đường, các cô gái thường đem tặng một bó bách lý hương để bày tỏ tình yêu và cổ vũ đối phương dũng cảm.
