Rau húng giổi còn gọi là rau húng quế hay húng chó, là loại rau thơm cay, sống trong một năm hoặc nhiều năm. Bộ phận sử dụng của cây là lá và đọt non. Có thể trộn ăn sống, làm canh, xào ốc, nấu cá, làm dồi. Còn dùng trong nước uống và rượu. Rau húng giổi còn chứa chất phenol định hương có tác dụng diệt khuẩn tiêu viêm. Tinh dầu húng giổi còn có thể chế biến thuốc bảo vệ thực vật, diệt sâu bệnh cho cây trồng.
Rau húng giổi trồng ở khắp nơi trên thế giới, song nhiều nhất là ở các nước châu Á như Trung Quốc, Ấn Độ, Srilanca, Việt Nam.
Rau húng giổi dùng để làm rau gia vị, một số nước còn dùng húng giổi để cất tinh dầu.
Đặc trưng của cây húng giổi
Rau húng giổi cao 20cm-70cm cành chủ thẳng và thô, lá xanh lục, lục tím hoặc tím đỏ, hình lá thuôn dài 4cm-10cm, rộng 2cm-5cm mặt lá bóng nhẫn và mọc đối.
Hoa nhỏ màu trắng hay hơi tía mọc thành chùm đơn hoặc phân nhánh với những hoa mọc thành vòng 5 đến 6 hoa.
Quả chứa hạt đen bóng, mỗi hoa kết 2-4hạt. 1.000 hạt nặng 1~2,2g.
Điều kiện môi trường cần cho cây
Nhiệt độ
Rau húng giổi ra môi trường ấm áp. Nhiệt độ thích hợp nảy mầm là 25°C, nhiệt độ sinh trưởng là 20°C-30°C. Trong nhiệt độ từ 8°C-33°C cây cũng có thể phát triển bình thường. Dưới 13°C có thể nở hoa nhưng không kết hạt. Không chịu được sương giá, sương giá nhẹ cũng có thể khiến cây chết, nhưng nó chịu được nóng, vùng nhiệt độ 33°C ~35°C vẫn sống bình thường.
Ánh sáng
Rau húng giổi ưa ánh sáng, ánh sáng yếu cây yếu ớt, hương vị nhạt, cây dễ sinh bệnh khô héo.
Đất và nước
Yêu cầu đất trồng húng giổi không quá cao, thích hợp với các loại đất chịu hạn tốt, sợ úng ngập.
Kỹ thuật sản xuất an toàn
Sản xuất
Đất sản xuất húng giổi cần phù hợp tiêu chuẩn môi trường không khí do quốc gia quy định (GB 3095 – 1996), tiêu chuẩn chất lượng đất (GB 15618 – 1995). Tưới nước thuận tiện, tốt nhất là tưới nước sông không ô nhiễm và phù hợp với tiêu chuẩn nước tưới ruộng (NY/ T496) và phù hợp với tiêu chuẩn sử dụng hợp lý thuốc bảo vệ thực vật (GB/ T8321).
Thông thường gieo hạt vào cuối đông đầu xuân, gieo trong đất có mái che, sau thời kỳ sương giá thì gieo vào đất lộ thiên. Thời kỳ càng phát triển là từ mùa xuân đến mùa thu.
Chọn giống
Có nhiều loại giống rau húng giổi, hiện nay có mấy loại giống sau đây thường được trồng.
* Rau húng giổi lá to, giống từ Nga, cây cao 50cm-70cm sinh trưởng tốt phân nhánh mạnh, nhánh cứng 4 cạnh. Lá màu lục nhạt, mọc đối xứng, hình thuôn, lá to nhất dài 10cm x 15cm rộng, cuống lá dài 3cm-5cm có mùi thơm nồng dễ chịu, diềm lá có răng cưa. Hoa lưỡng tính màu lục, quả màu nâu. Loại giống này nở hoa tương đối muộn, thời kỳ ra hoa dài. Loại giống này nên trồng cây cách cây 30cm-40cm, hàng cách hàng 60cm-70cm.
* Giống rau húng giối lá tía (cũng từ nước Nga) cây cao 50cm-60cm, sinh trưởng mạnh, cành thẳng màu tía hoặc lục tía, cành 4 cạnh mỗi cạnh lõm vào có lông ngắn, lá màu tía hình thuôn, đối xứng, lá mùi thơm nồng, diềm lá hình răng cưa, gân lá nổi rõ màu tía nhạt, hoa lưỡng tính. Hoa nở muộn, thời kỳ ra hoa dài.
* Rau húng giổi Đức: cây cao 50cm-60cm, sinh trưởng mạnh, cành thẳng 4 cạnh mỗi cạnh lõm vào có lông ngắn, lá màu lục đậm, dài hình thuôn, đối xứng, lá mùi thơm nồng diềm lá hình răng cưa, hoa màu trắng, lưỡng tính. Hoa nở sớm, quả màu nâu. Nên trồng cây cách nhau 30cm-40cm, hàng cách nhau 50cm.
* Rau húng giổi Quảng Đông: Cây cao 30cm – 40cm, sinh trưởng yếu, cành thẳng, cành 4 cạnh có lông trắng, lá màu tía hình thuôn, đối xứng, lá mùi thơm nồng, diềm lá hình răng cưa, gân lá nổi rõ màu tía nhạt, hoa lưỡng tính. Hoa nở muộn, thời kỳ ra hoa dài.
Nên trồng cây cách cây 30cm, hàng cách hàng30cm-40cm.
Gieo giống và nuôi mầm
Nếu gieo ở đất lộ thiên thì 7-15 ngày ra mầm. Khi mầm được 4 lá bắt đầu tỉa cây lần thứ nhất, duy trì cây cách cây 8cm-10cm. Khi cây ra 8 lá, tiến hành tỉa cây lần 2, duy trì cây cách cây 25cm-30cm, cây tỉa ra có thể sử dụng.
Nếu gieo trồng nhà có mái thì mái che làm như sau:
Do hạt giống nên trồng cây cách cây 30cm – 40cm, hàng cách hàng 60cm-70cm có chất keo bao bọc, nếu ngâm giống trước khi gieo thì hạt giống sẽ dính lại, rời nhau. Vì vậy cần trực tiếp gieo hạt vào khay hoặc ván phủ đất lên hạt dày 0.5cm, mỗi mẫu chỉ cần 10-15 hạt giống.
Đất trộn thuốc trừ sâu, phủ lên trên hạt giống gieo – Trước khi gieo hạt tưới nước cho đất, duy trì nhiệt độ của khay gieo là 20°C -25°C, sau 4-7 ngày thì ra mầm. Khi mâm được 2 lá thì phân mầm vào bầu 6cm x 6cm, tưới nước vào buổi sáng. Thời kỳ lên mầm nên có ánh sáng đầy đủ. Nên chú ý phòng bệnh ngã đổ và bệnh chết khô.
Vùng ấm áp, khi cây được 4 lá đem ra trồng.
Làm đất vun luống trồng cây
Làm đất, vun luống, luống rộng 70cm-80cm. Trồng hai hàng, cách nhau 30cm, cây cách nhau 30cm.
Nếu đào rãnh để trồng, rãnh rộng 50cm-60cm trồng một hàng, cây cách nhau 25cm-30cm. Trồng cây đầu xuân nên trồng vào buổi sáng trời quang. Nếu trồng vào mùa nóng, nên trồng vào buổi chiều.
Bón phân tưới nước
Khi làm đất nên bón lót phân hữu cơ hoai mục3-4kg/1m2. Nếu bón lót ít thì sau khi trồng nên bón thêm loại phân lỏng 1-2 lần. Rau húng giổi rất cần nước tưới đầy đủ. Khi mới trồng một ngày nên tưới nước 2-3 lần. Khi cây phát triển bảo đảm đất luôn luôn ẩm.
Xới đất làm cỏ
Sau khi trồng cây, nên kịp thời xới đất 1 lần để tăng cường năng lực hút màu của rễ cây. Trước khi lấp bằng cũng tiến hành xới đất làm cỏ 1,2 lần. Nếu không mùa nóng mưa xuống, Cỏ sẽ mọc nhanh, lấn át cây trồng.
Trừ sâu bệnh cho rau húng giổi
Sâu bệnh
Cây húng giổi rất ít bệnh. Sâu hại húng giổi chủ yếu là bọ chét, nhện đỏ, bướm thiêu thân, sâu bạch phấn… Đối với các loại bọ chét dùng thuốc pirimicarb pha loãng phun sương.
Còn loại bướm thiêu thân phải bắt và diệt ấu trùng bằng tay, hoặc dùng 20% Fenvalerate hòa tan 2000ml nước vào nước phun sương, 7 ngày phun 1 lần, phun 3,4 lần.
Bệnh chết khô và gẫy đổ
Khi nuôi mầm dùng 65% đithanez-78 hoặc 50% carbendazim trộn đều với đất trong khay, ván để gieo hạt. Cứ 8-10g thuốc/1m”. Cũng có thể dùng 75% chlorothalonil hòa tan với 1.000ml nước phun sương diệt khuẩn.
Thu hoạch
Trước khi cành ra hoa, hái lá non và đọt để dùng. Thu hoạch kéo dài cho đến trước mùa sương giá. Vùng ấm áp thu hoạch kéo dài cho đến tháng 12.
Giá trị sử dụng
Giá trị dinh dưỡng
100g lá húng non hàm chứa
Đường: 0,7g Đạm: 3,8g; Xơ:3,8g; VTM C: 5,3mg Kali: 576,2mg; Canxi: 285,2mg; Phôtpho: 65,3mg Manhe: 105,8mg; Natri: 56,9mg; Sắt: 44mg; Kẽm: 0,52 mg; Dầu thơm: 0,18–0,32g; SOD hoạt tính: 264-315 đơn vị quốc tế/g;
Hạt rau húng giổi hàm chứa chất béo tới 14% do axit béo hợp thành bao gồm: cetilic acid, Linoleic acid, Linolenic acid, stearic acid v.v…
Acid béo trong tinh dầu húng giổi đều là acid béo không no gần với dầu cá.
Trong hạt húng giới còn chứa đạm 16,4%, chất béo 16,8%, chất xơ 28,1%, nước 6,8%, đường 23,0%.
Tác dụng đối với sức khỏe
Húng giổi có nhiều công năng về dinh dưỡng, làm dầu thơm, làm gia vị vv… có thể sử dụng rộng rãi trong công nghiệp thực phẩm, hóa chất và y dược. Mùi thơm của lá húng giổi còn có tác dụng giải cảm, hoạt huyết, thông kinh nguyệt, tán ứ, tiêu phù, giúp cho tiêu hóa. Nước ép của lá húng giổi còn tiêu ứ cho dạ dày, chữa bị thương do va đập, bệnh thấp chẩn, ngứa ngáy.
Trong hạt húng giổi được bọc bởi chất dính đa đường. Trong dân gian ngâm hạt húng giổi lấy keo để rửa sạch các chất bẩn trong mắt. Uống nước sắc hạt húng giổi có thể trừ được đau đầu do bệnh mắt.
Y học hiện đại nguyên cứ húng giổi có chất kháng bức xạ, kháng u biếu, kháng oxi hóa.
Tinh dầu húng giổi
Trong cây húng giổi có 0.4% <0.8% tinh dầu. Tinh dầu màu vàng nhạt, thơm nhẹ dễ chịu. Tùy theo nơi trồng mà các chỉ số hóa lý có thay đổi. Tinh dầu húng giổi trồng ở Việt Nam có chứa tới 80%-90% metilchavicola.
Cách ăn húng giổi
Lá non và cọng non của húng giổi rất thơm, chủ yếu dùng để trộn với rau sống, làm dồi, có thể cho vào xào, vào canh, băm nhỏ làm gia vị trong nhân bánh.
Lá húng giổi phơi khô nghiền thành bột để làm gia vị cho các món ăn.
Lá và cành húng giổi còn ngâm vào rượu làm nước uống.
